Locatie: De Basiliek, Wiltonstraat 56 in Veenendaal. Goed bereikbaar met de auto en met openbaar vervoer. Er is een grote, gratis parkeergarage naast het gebouw. 

Binnen lopen vanaf 8.30 uur

Aanvang symposium: 9.15 uur.  Einde rond 16.30

Barbara is emeritus hoogleraar antropologie aan de Universiteit William & Mary en freelance wetenschappelijk schrijver en spreker. Ze is auteur van zeven boeken, waaronder het nieuwe Animals' Best Friends: Putting Compassion to Work for Animals in Captivity and in the Wild. Haar boek: 'How Animals Grieve' is vertaald in 7 talen en haar TED talk over dierenliefde en -verdriet is inmiddels meer dan 3 miljoen keer bekeken.

Barbara heeft een Guggenheim Fellowship ontvangen en haar werk is o.a. verschenen in Scientific American. Barbara houdt ervan om de wetenschap te bereiken op evenementen zoals het World Science Festival en de Science & Entertainment Exchange "science speed dating" avond van de National Academy of Sciences, en door online discussies met groepen die geïnteresseerd zijn in onderwerpen variërend van medeleven voor dieren tot ecologisch verdriet.

Lezing: Rouw bij dieren, wat weten we ervan en wat doet dat er toe

Een verscheidenheid aan dieren, variërend van orka's tot olifanten, eenden tot honden, paarden tot melkkoeien en nog veel meer, kunnen rouwen wanneer een familielid, partner of vriend overlijdt. In deze geïllustreerde lezing legt Barbara dit bewijs uit. Wie van de dieren rouwen er en hoe uiten ze hun verdriet? Hoe reageren onderzoekers die rouw bestuderen op beschuldigingen van antropomorfisme met betrekking tot hun conclusies? Wat kan er veranderen aan onze relatie met andere dieren als we meer begrijpen over rouw bij dieren? Lees meer over Barbara's werk op haar website https://www.barbarajking.com/

Roos Vonk is hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij doet wetenschappelijk onderzoek en geeft onderwijs aan studenten, over de eerste indruk, zelfkennis en zelfoverschatting, gedragsverandering en mens-dier-relaties.  Roos geeft onder meer college over lichaamstaal bij mens en dier.  Heeft onderzoek gedaan naar o.a. verschillen tussen mensen in hun empathie met dieren; en naar de oorzaken van weerstand tegen vegetariërs en veganisten. Roos vind dat een boeiend onderwerp, omdat een oproep tot zelfverbetering of een boodschap met een morele lading bedreigend is voor het ego van mensen. Dat verklaart de weerstand. Maar ook op grotere schaal heeft de wereld nogal last van het ego van de mensensoort.  Roos werkt daarnaast ook buiten de universiteit, als spreker en auteur, om wetenschappelijke kennis toegankelijk en toepasbaar te maken voor een breed publiek.

LEZING: De hond en de kat hebben altijd gelijk

Haar uitgangspunt is dat mensen meer belemmerd worden door hun ego's dan ze zelf beseffen; maar dat hun 'betere helft' heel dicht aan de oppervlakte ligt. Maar de vraag is hoe je die aanboort en hoe je mensen tot zelfverbetering kunt aanzetten; ze raken immers geïrriteerd als ze kritiek krijgen. Roos heeft daarover onlangs een boek geschreven, Mijn ego heeft altijd gelijk. De belemmeringen en mogelijke uitwegen zijn ook van toepassing op het verbeteren van houding en gedrag van diereigenaren ten opzichte van hun dier. Daarover gaat haar presentatie.

Paul de Vos is immunoloog en als hoogleraar verbonden aan het universitair medisch centrum Groningen en aan de Rijksuniversiten Groningen. In zijn wetenschappelijke onderzoek houdt Paul zich bezig met hoe specifieke voedingsbestanddelen de stofwisseling, afweer en mentale gezondheid beïnvloed. Meer dan 300 wetenschappelijke publicaties zijn over dit onderwerp van zijn hand verschenen. Paul doet o.a. actief onderzoek naar hoe darmbacteriën gevoed kunnen worden om de afweer en mentale gezondheid beïnvloeden. Naast wetenschapper is Paul een actieve voorjager van Flatcoated retrievers, Bracco Italiano’s en Teckels. Hij is veel te vinden op SJPs en MAPs. Ook zijn er drie kynologische boeken van zijn hand verschenen getiteld:  wat een jachthond moet weten, Apporteren, and Emoties bij honden. Meer informatie: https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_de_Vos_(immunologist)

LEZING: Het effect van darmflora in dieren op (mentale) gezondheid

Paul zal een  lezing verzorgen over darmbacteriën en de relatie met gezondheid in mensen en dieren. In het maagdarmkanaal bevinden zich 100 triljoen bacteriën waar we niet altijd even goed voor zorgen met voeding. Het beter voeden van de darmbacteriën is een nieuw wetenschappelijk onderzoeksgebied dat kan zorgen voor een betere gezondheid. Darmbacteriën kunnen op een positieve manier de afweer, stofwisseling maar ook mentale gezondheid en leerprocessen beïnvloeden. Hoe dit zit en wat je kunt doen in je dier zal 31 augustus uitgelegd worden door Paul.

Marijke studeerde biologie en neuroscience and cognition aan de universiteit van Utrecht. Als Universitair Docent en onderzoeker is zij verbonden aan de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en de groep Neurobiologie van Gedrag.

Haar onderzoek richt zich vooral op de circuits en signaalstoffen in het brein die te maken hebben met verschillende aspecten van sociaal spelgedrag. Daarnaast onderzoekt zij individuele verschillen in de mate van spel en de gevolgen van niet kunnen spelen op sociaal, emotioneel en probleem oplossend vermogen in de volwassenheid.

LEZING:  Het belang van sociaal spel voor de ontwikkeling van hersenen en gedrag.

Spelen met soortgenoten is leuk en belangrijk voor de optimale ontwikkeling van hersenen en gedrag. In deze lezing leg ik uit wat sociaal spelgedrag precies is en hoe we onderzoek naar dit gedrag doen, waarom spelen met soortgenoten belangrijk is en wat de gevolgen zijn van niet kunnen spelen in het ontwikkelende dier. 

Franck studeerde theologie en ethiek aan de universiteiten van Utrecht (NL) en Aberdeen (UK). Als hoogleraar Sustainable Animal Stewardship is hij  verbonden aan de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en het Ethiek Instituut van de Universiteit Utrecht. Daarnaast is hij Hoofd van het Centre for Sustainable Animal Stewardship (CenSAS) en Departementshoofd van het departement Population Health Sciences (faculteit Diergeneeskunde).  Zijn ervaring en expertise is op het terrein van ethiek van diergebruik, veterinaire ethiek, landbouw- en voedselethiek,  en de rol van publiek vertrouwen en debat in deze domeinen.

In zijn werk speelt de link tussen ethische theorie en morele praktijk een belangrijke rol en staat interdisciplinaire samenwerking vaak centraal. Als docent, is hij verantwoordelijk voor de bachelor- en mastercursussen ethiek bij de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Tevens, is hij betrokken bij de Master cursus "Sustainable World" die onderdeel is van de internationale Master Applied Ethics (Ethiek Instituut) en heeft hij de Online cursus Ethics of Animal welfare ontwikkeld (http://www.elevatehealth.eu/).

Het onderzoek van zijn team start bij de situatie dat in Nederland samenleven met miljoenen mensen en met een nog groter aantal dieren. Dat gaat vaak goed en vinden we belangrijk. Toch roept onze omgang met dieren ook steeds vaker vragen op. Het gaat dan om vragen zoals, "Zijn er grenzen aan de inzet van dieren?" "Hoe ver mag je dieren aanpassen aan onze wensen?" of  "Hoe ga je om met leven en dood van dieren?" Dat vraagt voortdurend om afwegingen en discussie. Ethiek is daarbij belangrijk om zorgvuldig met mens, dier en milieu om te gaan.

LEZING: Wanneer is het mooi geweest? Ethische afwegingen bij gedragstherapie en het trainen van dieren.

Dieren zijn mooi en bijzonder. Vaak kunnen we veel van hen leren juist omdat ze anders zijn dan wij. Tegelijk vertonen dieren ook regelmatig gedrag  dat we niet prettig of zelfs onwenselijk vinden. In veel gevallen leidt dat tot het doden van dieren, zoals bij overlast van ganzen of ratten of bij het beheer van de populatie bij wilde dieren. Bij de dieren die we zelf in huis nemen, ligt dat vaak genuanceerder. Bij onze katten en honden zien we ook regelmatig gedrag dat niet goed past bij wat wij van hen verwachten of wat wij prettig vinden. Niet voor niets geven we honden puppycursus en andere trainingen en wordt er gedragstherapie aangeboden. In veel gevallen leidt dat tot een resultaat dat goed is voor zowel de hond als de eigenaar en kan het bijdragen aan het verantwoord samenleven van mens en dier. Toch blijven er ook honden, die gedrag vertonen dat gevaar oplevert voor andere dieren inclusief mensen. Zeker als agressie leidt tot bijtincidenten ontstaan lastige situaties. Hoe daar mee om te gaan is geen nieuwe discussie, maar ook geen discussie die enkel over feiten gaat. Emoties, waarden en belangen spelen vaak een grote rol. Om daar grip op te krijgen kan de ethiek helpen.

In de lezing zal ik (a) stil staan bij zowel het belang als het gevaar van intuïties in een ethische discussie over agressieve dieren, (b) laten zien dat de mate, waarin we honden (en dieren in het algemeen) waarderen van grote invloed is op hoe we feiten beoordelen en praktische beslissingen maken en (c) meer moeten inzetten op preventie.

Mariska Kret is hoogleraar vergelijkende psychologie en affectieve neurowetenschappen aan de Universiteit Leiden en leidt het grote CoPAN-lab. Ze is gepromoveerd in de neurowetenschappen aan de Universiteit van Tilburg in Nederland. Tijdens een postdoc aan Kyoto University breidde haar onderzoek zich uit naar de studie van emoties bij chimpansees. Sindsdien richten haar onderwijs en onderzoek zich op emoties vanuit een vergelijkend, evolutionair perspectief. In 2014 richtte ze het Cognition, Behavior & Evolution Network op, een actieve vereniging waar wetenschappers uit verschillende disciplines jaarlijks bijeenkomsten houden. Als hoofdredacteur van het tijdschrift Behaviour initieerde ze een speciale sectie gewijd aan anekdotes in diergedrag. Haar onderzoek wordt gefinancierd door een ERC Starting grant en door nationale financiering (NWO VIDI). In 2022 ontving ze een Ig Nobelprijs voor haar bevinding dat fysiologische synchronie een belangrijke rol speelt tijdens blind dates. Sinds dit project verzamelt ze regelmatig data buiten het lab en betrekt ze het grote publiek bij haar onderzoek. Dit blijkt ook uit haar populair-wetenschappelijke boek: ' tussen glimlach en grimas', haar maandelijkse wetenschapscolumn in de het NRC, openbare lezingen en mediaoptredens. Voor haar 'outreach' activiteiten is ze bekroond met de 'ERC Public Engagement with Research Award 2022'. Begin dit jaar werd de eerste prestigieuze Mercator Sapiens Stimulus aan haar uitgereikt, een stimulans van 1 miljoen euro ten behoeve van het vergelijkende onderzoek.

Lezing: Emotieverwerking bij Homo en Pan

In de loop van de evolutie hebben in groepen levende soorten, waaronder zowel mensen als niet-menselijke primaten, het vermogen ontwikkeld om de emotionele uitingen van anderen snel te herkennen en erop te reageren. Wanneer individuen onbewust de emotionele uitingen van interactiepartners nabootsen, ervaren ze een weerspiegeling van die emoties, die hun sociaal gedrag zoals vertrouwen, samenwerking en zelfs het vormen van romantische relaties sturen. Hoewel veel onderzoek naar emoties zich heeft gericht op gezichtsuitdrukkingen bij mensen, valt er nog veel te leren over lichaamstaal en subtiele fysiologische reacties zoals pupilverwijding en blozen. In mijn onderzoek kies ik voor een vergelijkende aanpak, waarbij ik overeenkomsten en verschillen onderzoek in hoe mensen en mensapen emoties waarnemen. Uiteindelijk is ons doel om ons begrip van emotionele uitdrukkingen en hoe we elkaars emoties interpreteren te verdiepen, wat kan bijdragen aan sterkere sociale banden en relaties. 

Jorg Massen studeerde Biologie aan de Universiteit van Utrecht (UU), waarbij hij voor zijn afstuderen naar wilde Orangutans in Borneo keek. Voor zijn promotieonderzoek aan diezelfde UU onderzocht hij vriendschap tussen makaken, en na het behalen van zijn doctoraat onderzocht hij ook nog een tijdje de persoonlijkheid van de beroemde chimpansee populatie in Burgers’ Zoo, Arnhem. Daarna vertrok hij voor 7 jaar naar Wenen om daar de sociale cognitie van raven en andere vogels te gaan bestuderen. Nu terug in NL, is hij als Universitair docent verbonden aan de faculteit bètawetenschappen van de UU en werkzaam voor de vakgroep Diergedrag en Cognitie.

Zijn onderzoek grenst aan zowel psychologie als gedragsbiologie en is gefocust op sociale cognitie. Zijn onderzoeksgebied is de proximale mechanismen die ten grondslag liggen aan sociale relaties, met een specifieke focus op samenwerking en prosocialiteit. Als onderzoeksmethoden gebruikt hij zowel observationele als experimentele invalshoeken. Bovendien, om zijn onderzoek in een evolutionair perspectief te plaatsen, hanteert hij een brede vergelijkende aanpak, waarbij hij zich focust op verschillende primaten- en vogelsoorten, met als laatste toevoeging een gieren-lab. Zie ook www.jorgmassen.com

Lezing: De Intelligentie van dieren vanuit een evolutionair perspectief

De mens is onomstotelijk de intelligentste diersoort die er op aarde rondloopt. Maar waarom zijn wij eigenlijk zo intelligent? Dat lijkt heel voor de hand liggend, want zeg nu zelf, door onze intelligentie hebben we onze hele omgeving naar onze hand kunnen zetten. Maar die intelligentie is ook heel kostbaar, en er zijn genoeg succesvolle soorten op de planeet die laten zien dat je ook best zonder kunt. Door naar andere intelligente soorten te kijken zouden we wellicht inzicht kunnen krijgen in de evolutionaire tijdslijn van intelligentie en wellicht dan ook een antwoord op dat waarom.

Maar wat is intelligentie eigenlijk, en hoe meet je het in non-verbale dieren. In mijn lezing wil ik eerst een theoretisch kader uitzetten voor de studie van de evolutie van intelligentie en jullie vervolgens meenemen op een reis langs bijzondere onderzoeken die verbazingwekkende resultaten laten zien m.b.t. de intelligentie van dieren. Daarbij zal ik laten zien dat er daarbij vaak van ons menselijk perspectief afgestapt moet worden en we vanuit het dier moeten kijken. Maar ik zal ook laten zien dat de mate van cognitie in ons handelen, en dat van andere dieren, vaak wordt overschat, en dat ‘simpelere’ mechanismen, zoals emoties, ook een rol kunnen spelen. Als laatst zal ik erop ingaan wat deze resultaten nu betekenen, voor onze kennis van de evolutie van ons eigen brein, maar ook voor hoe we tegen andere dieren aan moeten kijken.

Margit Bossard werkt als gedragsdeskundig dierenarts al 25 jaar in het overlapgebied tussen de diergeneeskunde en diergedrag. Als docent en spreker heeft zij vele kynologisch en feline gedragstherapeuten, dierenartsen en paraveterinair dierenartsassistenten inzicht gegeven in het effect van pijn en andere medische aandoeningen op het gedrag van honden en katten.